İnsulinrezistentlik
Bu məqalədə Sizinlə insulinrezistentlik (İR) haqqında danışmaq istəyirəm. Bu nədir, niyə əmələ gəlir, necə diaqnoz qoyulur və necə müalicə olunur. İndi isə başlayaq! Öncə normanı bilək. Bütün sağlam insanlarda normada yemək yeyərkən və sonra qanda şəkərin miqdarı artıq. Bu təbiidir,belə qida həzm olunandan sonra qlükozaya çevrilir, yəni qanda şəkərin miqdarı artıq.
Orqanizmin yüksək şəkərə olan reaksiyası mədəaltı vəzi tərəfindən insulin burxmasıdır. İnsulun, çoxlarının bilidiyi kimi, qanda şəkəri aşağı salır. Və hər şey normaya qayıdır.
Bəs İR zamanı nə baş verir? Öncə bu proses necı baş verir, daha ətraflı başa salım. İş ondadır ki, qanda olan qlükoza hüceyrəyə daxil olmalıdır. Məhz belə bizim orqanizm qidalanır. Yəni, qida həzm olunub, parçalanır, qlükozaya çevrilir və insulinin köməyi ilə hüceyrəyə keçir. Gəlin təsəvvür edək ki, insulin hüceyrələrdə açar rolunu oynayır. Beləliklə, patologiya zamanı, hüceyrə insulini hiss etmir, yəni açar itir, yoxdur və hüceyrə bağlı qalır.
Nəticədə, qanda həm qlükoza, həm də, mədəaltı vəzinin buraxdığı insulin qalır. Hüceyrə isə, ac olduğu kimi ac qalır. İnsan bəz nə hiss edir bu zaman? Əlbəttə ki, aclıq. Yenə qida, yenə qanda şəkər artır, yenə insulin və bu hamızı qanda qalır. Bunu qeyd etmək istiyirəm ki, İR zamanı qanda şəkərin miqdarı normada qalır. Belə ki, proses yeni başlayır, və bütün hüceyrələr insulinə olan həssazlığı itirmir. Həmçinin ifraz olunan insulinin miqdarı o qədər çox olur ki, şəkər sonunda düşür. Amma bu prosesin inkişafı zamanı, mədəaltı vəzi ifrat dərəcəsində çox işləməsi nəticəsində, tez ya gec xəstələnir. Nəticədə, Şəkərli Diabet yaranır. Mən sizə maksimal sadə dildə İR və ŞD yaranması mexnizmini anlatmağa çalışdım.
İndi isə gəlin baxaq ki, bu problem ümumiyyətlə niyə əmələ gəlir. İR səbəbləri, bunlardr :
- insulin molekulasının genetik defektləri
- hipodenamiya
- piylənmə
- karbohidratlardan ifrat çox istifadəsi
- bəzi endokrin xəstəliklər
- bəzi dərmanların qəbulu
- siqaret çəkmək
İR simptomları, bir çox hallarda bu abdominal piylənmədir (yekə qarın). Əgər Sizdə abdominal piylənmənin olub-olmamasını bilmək istəyirsinizsə, sm götürüb, beli ölçün. Əgər qadında belin ölçüləri 88 sm, kişilərdə isə 102 sm-dirsə abdominal piylənmənin diaqnozunu qoymaq olar. Həmçinin, bel və yan ölçülərinin bir birinə nisbəti : əgər qadında 0.85, kişilərdə isə 1.0-dən çoxdursa, həkimə müraciət etməyə səbəbdir ! Həmçinin, piy yalnız çöldə deyil, daxildə də yığılır, daxili orqanların ətrafında. Niyə belə olur ? Əslində, hər şey çox asandır, hüceyrələr ac qaldığına görə, insulin də piy yığma xüsusiyyətinə malik olduğuna görə (bu haqda ətraflı “Hormonlar bizim çəkimizə necə təsir edir” məqaləsində ətraflı yazmışam), orqanizm yaşamaq qabiliyyətinin saxlamaq üçün ehtiyat yığır. Həmçinin simptomlardan biri də, qara akantozdur . Bu dəri səthinin dəyişikliyidir, dəri qatlarındakı (boyun, qoltuqaltları, süd vəzləri, pax, yan əzələsinin arası) qaralma və kəpəklənməsidir. Bir çox qadınlarda İR özünü yumurtalığın polikistozu ilə biruzə verir, o da öz nöbvəsində menstrual tsiklin pozulması, sonsuzluq, kişi tipli tklənmə (hirsutizm).
Bundan əlavə, qırmızı xallar, papillomalar, əhval-ruhiyyənin dəyişikliyi, zəiflik, apatiya, tez-tez aclıq hissi,xüsusən şirniyyatdan sonra, əllərin əsməsi və s. Bunu qeyd etmək istərdim ki, İR arıq insanlarda da ola bilər, həmçinin, bütün kök insanlarda da İR olmur. Sadəcə bilin ki, İR zamanı yalnız ŞD deyil, müxtəlif şişlər, hımçinin miomalar və müxtəlif kistlər.
İR diaqnostikası : gözəyarı sizdə İR var ya yox təyin etmək lazım deyil. Bunun üçün ən yaxşı müayinədən keçməkdir. Müayinəni səhər ac qarına vermək lazımdır, 10-14 saat aclıqdan sonra, müayindənən yarım saat öncə siqaret çəkmək və idmanla məşğul olmaq olmaz, həmçinin, xəstəliklər, stress zamanı, yuxusuz gecədən sonra vermək məsləhət deyil. Laboratoriyalarda İR sadə test var, həmçinin, insulini və C-peptidi vermək lazımdır. Həmçinin, İR təyin etmək üçün müxtəlif testlər var, amma bununla artıq həkim özü məşğul olacaq. İR, aclıq qlikemiyanın pozulmasını, qlükozaya tolerantlığın pozulmasını ayırd etmək lazımdır, bütün bu vəziyyətlər preddiabet kimi qiymətlndirilir. Siz isə yalnız bilməlisiniz ki, bu problemi iqnor etmək lazım deyildir, həkimə müraciət edin.
İR korreksiya etmək üçün ilk əvvəl arıqlamaq lazımdır. Qidalanma bu zaman çox böyük rol oynayır. Yalnız qidalanma və rejim köməyi ilə biz, həm insulin ifrazını korreksiya edə bilərik, həm də ki, qanda şəkərin miqdarını idarə edə bilirik, sırf bu parametrlərə təsir edən ərzaqları seçməklə. Həmçinin, fiziki aktivlik də bu zaman çox vacibdir, belə ki, idman hüceyrələrin insulinə qarşı həssazlığını artırır. İR zamanı arıqlamaq bəzən çox çətin olduğuna görə, ehtiyac olsa, hüceyrələrin insulinə qarşı həssazlığını artıran dərman prepratlarından (metformin) istifadə olunur. Bu preparat həkim tərəfindən yazılır, lazımı dozada, belə ki, müəyyən əks göstərişlərə və yan təsirlərə malikdir.
